7 điểm pháp lý cần rà soát nếu muốn nhận vốn từ quỹ đầu tư xanh

Trong bối cảnh toàn cầu đang ưu tiên dòng vốn hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), các quỹ đầu tư xanh, quỹ khí hậu và quỹ chuyển đổi năng lượng đang trở thành nguồn tài trợ chiến lược cho nhiều tổ chức tài chính. Tuy nhiên, để nhận vốn từ các quỹ này không chỉ đòi hỏi dự án “xanh” về bản chất, mà còn yêu cầu một nền tảng pháp lý vững chắc và minh bạch.

Vậy các tổ chức tài chính cần chuẩn bị và rà soát những điểm pháp lý nào trước khi tiếp cận quỹ đầu tư xanh? Hãy cùng Viện đào tạo IBS tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Rà soát tính phù hợp với Danh mục phân loại xanh (Green Taxonomy)

Green Taxonomy – hay Danh mục phân loại xanh – là một hệ thống chuẩn hóa nhằm xác định những ngành nghề, dự án hoặc hoạt động kinh tế nào đáp ứng các tiêu chí phát triển bền vững về môi trường, xã hội và quản trị (ESG). Đây là công cụ không thể thiếu để phân loại dòng vốn đầu tư xanh, giúp phân biệt rõ giữa dự án “xanh thật” và “greenwashing” (ngụy xanh).

Tại Việt Nam, Dự thảo Danh mục phân loại xanh quốc gia (2024) do Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước chủ trì đang đề xuất 8 nhóm lĩnh vực ưu tiên:

• Năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió, sinh khối, hydro…)
• Sản xuất – chế biến xanh (ứng dụng công nghệ sạch, tiết kiệm tài nguyên)
• Sử dụng năng lượng hiệu quả (nâng cấp công trình, cải tiến vận hành)
• Giao thông xanh (xe điện, logistics carbon thấp…)
• Quản lý tài nguyên nước và chất thải
• Thích ứng với biến đổi khí hậu
• Bảo tồn đa dạng sinh học, hệ sinh thái
• Dịch vụ môi trường và tài chính xanh

Để bảo đảm đủ điều kiện tiếp cận vốn từ quỹ đầu tư xanh trong và ngoài nước, tổ chức tài chính cần:

• Rà soát lại danh mục tài trợ/danh mục đầu tư hiện hữu, xác định tỷ lệ dự án nằm trong phạm vi taxonomy xanh. Các dự án không đủ tiêu chí có thể bị loại khỏi khả năng nhận vốn hoặc chịu kiểm tra gắt gao hơn.
• Điều chỉnh quy trình thẩm định tín dụng/dự án, bổ sung tiêu chí đánh giá “mức độ xanh” theo taxonomy. Việc tích hợp bộ tiêu chí xanh vào hệ thống đánh giá rủi ro tín dụng là bước cần thiết để phòng tránh đầu tư sai lệch, nhất là với các dự án có nguy cơ greenwashing.
• Rà soát pháp lý hồ sơ dự án nhận vốn, gồm báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), giấy phép hoạt động, hồ sơ kỹ thuật… xem có phù hợp với các tiêu chuẩn taxonomy hay không. Nếu không đạt, cần cân nhắc điều chỉnh hoặc loại khỏi danh mục.

Bổ sung hoặc nâng cấp hệ thống báo cáo ESG và công bố thông tin

Các quỹ đầu tư xanh hiện nay – đặc biệt là từ EU, ADB, IFC hoặc các quỹ khí hậu quốc tế – không chỉ quan tâm đến hiệu quả tài chính, mà còn yêu cầu doanh nghiệp phải minh bạch trong việc quản trị ESG. ESG không còn là “báo cáo thêm cho có”, mà là cơ sở xác định tính bền vững và khả năng sinh lời lâu dài của khoản đầu tư.

Các tổ chức tài chính cần chuẩn bị:

• Xây dựng hệ thống báo cáo ESG định kỳ, ưu tiên theo các chuẩn mực quốc tế như:
  • GRI (Global Reporting Initiative)
  • SASB (Sustainability Accounting Standards Board)
  • TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures)
  • Bộ tiêu chuẩn ESG Việt Nam (nếu được ban hành)
• Đảm bảo tính nhất quán, đối sánh giữa các kỳ báo cáo, để thể hiện lộ trình cải thiện hoặc duy trì kết quả ESG qua thời gian. Các quỹ đầu tư sẽ đánh giá xu hướng ESG như một chỉ số nội tại về khả năng phát triển bền vững.
• Kiểm tra ràng buộc pháp lý nếu sử dụng đơn vị tư vấn độc lập để bảo chứng ESG. Nếu thuê đơn vị bên ngoài để lập hoặc xác nhận báo cáo ESG, hợp đồng cần ghi rõ tiêu chuẩn áp dụng, phương pháp đánh giá và trách nhiệm pháp lý giữa các bên, tránh tranh chấp về sau khi công bố thông tin cho nhà đầu tư.

Áp dụng hệ thống MRV – Đo lường, Báo cáo và Xác minh

MRV (Measurement – Reporting – Verification) là quy trình chuẩn quốc tế nhằm đo lường lượng phát thải nhà kính (GHG), theo dõi hiệu quả môi trường của các dự án đầu tư và xác minh độc lập kết quả đạt được. Đây là công cụ bắt buộc trong các dự án liên quan đến tín chỉ carbon, chuyển đổi năng lượng, hoặc sử dụng vốn từ các cơ chế tài chính xanh như quỹ khí hậu, quỹ bù trừ carbon…

Các điểm pháp lý cần đặc biệt lưu ý:

• Dự án có hệ thống đo lường phát thải rõ ràng không? Tổ chức tài chính cần rà soát xem dự án có sử dụng bộ công cụ đo phát thải chuẩn như ISO 14064, GHG Protocol hay không. Nếu không, cần yêu cầu đơn vị dự án bổ sung mô hình MRV chuẩn hóa.
• Đã được đăng ký và kiểm định bởi bên thứ ba độc lập chưa? Các kết quả MRV chỉ được công nhận khi được xác minh bởi đơn vị được cấp phép (Verifier). Việc thiếu chứng nhận hoặc xác minh độc lập có thể khiến dự án mất quyền tiếp cận vốn.
• Hồ sơ chứng minh kết quả giảm phát thải có đạt tiêu chuẩn quốc tế? Ví dụ: nếu dự án cam kết giảm 500 tCO2e/năm, cần có bản báo cáo định kỳ, biểu mẫu đo lường, kết quả đối chiếu hoặc yêu cầu cụ thể từ quỹ đầu tư.

Kiểm tra điều kiện hợp đồng với quỹ đầu tư xanh

Một hợp đồng tiếp nhận vốn từ quỹ đầu tư xanh không đơn thuần là một hợp đồng tài chính, mà là một bộ khung ràng buộc đa tầng về pháp lý – môi trường – trách nhiệm. Các tổ chức tài chính cần rà soát kỹ lưỡng các điều khoản để tránh rủi ro về sau:

• Cam kết sử dụng vốn đúng mục tiêu đã đăng ký: Khoản đầu tư chỉ được sử dụng cho các hạng mục đạt chuẩn “xanh” đã thống nhất. Bất kỳ sai lệch nào, dù là nhỏ, có thể bị coi là hành vi gian dối hoặc “greenwashing”, dẫn đến việc bị thu hồi vốn, chấm dứt hợp đồng hoặc phạt tài chính nặng.
• Chỉ số đánh giá định kỳ (Green KPIs): Hợp đồng thường quy định rõ các chỉ số mà dự án hoặc tổ chức nhận vốn phải đạt được, như:
  • Tỷ lệ giảm phát thải CO₂ tương ứng với mức đầu tư
  • Số lượng tín chỉ carbon tạo ra
  • Tỷ lệ năng lượng tái tạo sử dụng
  • Các chỉ số về hiệu suất tài nguyên và tác động xã hội
• Việc không đạt chỉ số này trong từng kỳ có thể kích hoạt điều khoản vi phạm hợp đồng.
• Cơ chế thoái vốn và xử lý rủi ro: Nhiều quỹ yêu cầu chèn điều khoản “exit strategy” – quy định rõ trường hợp quỹ có thể đơn phương thoái vốn nếu dự án đi lệch khỏi cam kết bền vững. Ngoài ra, sẽ có điều khoản xử phạt nếu tổ chức không phối hợp kiểm toán ESG hoặc báo cáo sai lệch.
• Điều khoản công bố thông tin ESG bắt buộc: Doanh nghiệp bắt buộc công khai định kỳ dữ liệu liên quan đến môi trường, xã hội và quản trị. Việc che giấu hoặc chậm trễ công bố có thể bị quy vào vi phạm hợp đồng.

Đảm bảo cơ cấu công ty phù hợp với chuẩn quốc tế

Cấu trúc pháp lý – tổ chức của doanh nghiệp nhận vốn là một yếu tố được đánh giá nghiêm ngặt bởi các quỹ đầu tư xanh quốc tế, đặc biệt là từ khu vực EU, ADB, JICA hay World Bank. Những tiêu chí phổ biến cần kiểm tra bao gồm:

• Cơ cấu cổ đông minh bạch: Doanh nghiệp cần xác minh không có thành viên nào nằm trong danh sách đen của các tổ chức kiểm soát tài chính toàn cầu (OFAC, FATF…), hoặc có liên quan đến hành vi rửa tiền, tài trợ khủng bố hay tham nhũng.
• Ban điều hành có năng lực ESG hoặc bổ sung cố vấn độc lập: Cần chứng minh năng lực chuyên môn trong quản trị bền vững. Trong nhiều trường hợp, quỹ đầu tư yêu cầu có đại diện ESG trong hội đồng quản trị hoặc cố vấn ESG đi kèm hợp đồng đầu tư.
• Chính sách nội bộ tuân thủ nguyên tắc ESG: Bao gồm:
  • Chính sách phòng chống tham nhũng, hối lộ
  • Quy định nội bộ về an toàn môi trường, sức khỏe người lao động
  • Cam kết về quyền con người, bình đẳng giới và lao động công bằng
• Việc không có các chính sách này khiến tổ chức mất điểm trong quá trình thẩm định tín dụng ESG.

Rà soát hồ sơ pháp lý và cấp phép của dự án nhận vốn

Mỗi khoản đầu tư xanh đều yêu cầu một “hồ sơ pháp lý sạch” – đầy đủ, hợp lệ và phù hợp với định hướng phát triển bền vững. Các tổ chức tài chính cần chủ động kiểm tra hoặc yêu cầu đơn vị thụ hưởng vốn cung cấp:

• Giấy phép đầu tư và vận hành đúng quy định: Bao gồm các quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư, giấy phép xây dựng, vận hành hệ thống, hợp đồng BOT (nếu có), và các giấy tờ tương đương.
• Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM): Là tài liệu quan trọng để chứng minh tính tuân thủ môi trường. Cần đảm bảo ĐTM được duyệt đúng quy trình, không có dấu hiệu bị phản đối từ cộng đồng hoặc cơ quan chức năng.
• Các cam kết pháp lý khác (nếu có): Đặc biệt là những thỏa thuận liên quan đến hiệp định quốc tế về khí hậu (như Thỏa thuận Paris), hiệp định CPTPP, hay các cam kết Net Zero quốc gia.

Cơ chế pháp chế nội bộ để kiểm soát dòng vốn xanh

Không chỉ là điều kiện nhận vốn từ quỹ đầu tư xanh, việc xây dựng bộ máy pháp chế nội bộ chuyên biệt về vốn xanh (green legal compliance) còn giúp doanh nghiệp phòng tránh vi phạm, tối ưu chi phí vận hành và duy trì mối quan hệ lâu dài với nhà đầu tư.

Các bước thiết lập gồm:

• Thành lập bộ phận pháp chế ESG nội bộ: Có thể là tổ chuyên trách ESG trong phòng pháp chế, hoặc ủy quyền cho một nhóm chuyên viên có kiến thức liên ngành (luật – tài chính – môi trường).
• Thiết lập quy trình kiểm soát tuân thủ: Bao gồm kiểm tra nội dung hợp đồng, theo dõi tiến độ thực hiện KPI môi trường, đảm bảo tính chính xác của các báo cáo định kỳ (MRV, ESG, công bố tác động…).
• Cập nhật liên tục các yêu cầu pháp lý mới: Việc chủ động theo dõi và phối hợp với các đơn vị tư vấn chuyên môn sẽ giúp tổ chức tài chính tránh bị động khi chính sách thay đổi.

IBS – Đơn vị đồng hành pháp lý chiến lược cho tổ chức tài chính xanh

Trong xu thế tái cấu trúc tài chính toàn cầu theo hướng bền vững, việc tiếp cận thành công các quỹ đầu tư xanh không còn chỉ phụ thuộc vào yếu tố “xanh” của dự án, mà đòi hỏi nền tảng pháp lý đầy đủ, hệ thống tuân thủ ESG/MRV minh bạch và năng lực nội bộ sẵn sàng chuyển đổi.

Từ việc rà soát danh mục đầu tư theo taxonomy, chuẩn hóa báo cáo ESG, vận hành hệ thống MRV, đến kiểm tra điều khoản hợp đồng và thiết lập cơ chế pháp chế nội bộ – tất cả đều là những bước không thể thiếu để tránh rủi ro loại từ vòng thẩm định.

Để hỗ trợ các tổ chức tài chính – đặc biệt là ngân hàng, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán, tổ chức tín dụng – sẵn sàng tiếp cận nguồn vốn xanh trong và ngoài nước, Viện Đào tạo IBS hợp tác cùng VOS-CTA triển khai khóa học chuyên sâu “Chuyên viên Tài chính Xanh – Làm chủ lộ trình Net Zero và Tín chỉ Carbon”.

Khóa học tập trung trang bị đầy đủ kiến thức và công cụ triển khai thực tế, với các trọng tâm gồm:

• Xây dựng và kiểm soát hồ sơ pháp lý phù hợp với taxonomy xanh
• Thiết lập hệ thống MRV và báo cáo ESG đạt tiêu chuẩn quốc tế
• Quản trị rủi ro khí hậu và phát triển sản phẩm tài chính xanh
• Lồng ghép ESG vào hệ thống vận hành của ngân hàng và tổ chức tài chính

Đây là chương trình đào tạo thiết thực và cần thiết cho các ngân hàng, công ty chứng khoán, tổ chức tín dụng, quỹ đầu tư và doanh nghiệp đang định hướng chuyển đổi bền vững. Liên hệ IBS ngay hôm nay để được tư vấn về chương trình đào tạo.

Công ty Cổ Phần Viện Đào Tạo & Tư Vấn Giải Pháp Doanh Nghiệp IBS

• Địa chỉ: 35 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Thái Bình, Quận 1, Tp. HCM
• Website: ibsglobal.vn
• Email: info@ibsglobal.vn
• Facebook: https://www.facebook.com/ibsglobal.vn/
• Youtube: youtube.com/@ViệnĐàoTạoIBS