Quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất: Hướng đi bắt buộc để phát triển bền vững

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển dịch chuỗi cung ứng đang ngày càng nhấn mạnh vào yếu tố phát triển bền vững, các doanh nghiệp sản xuất không thể đứng ngoài cuộc. 

Một trong những bước đi căn bản nhưng mang tính chiến lược chính là thực hiện quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất – nền tảng giúp doanh nghiệp đo lường, kiểm soát và giảm thiểu tác động môi trường từ chính hoạt động kinh doanh của mình.

Vậy quy trình kiểm kê KNK trong sản xuất cụ thể ra sao? Hãy cùng Viện Đào Tạo IBS khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây.

Kiểm kê khí nhà kính là gì và vì sao ngành sản xuất không thể bỏ qua?

Kiểm kê khí nhà kính (GHG Inventory) là quá trình thu thập, tính toán và báo cáo lượng khí nhà kính phát thải hoặc hấp thụ trong một khoảng thời gian nhất định. 

Với lĩnh vực sản xuất – nơi tiêu thụ năng lượng lớn, sử dụng nhiều nguyên liệu và phát thải trực tiếp trong quá trình vận hành – kiểm kê KNK là bước cần thiết để hiểu rõ “dấu chân carbon” của chính mình.

Theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP của Chính phủ Việt Nam, nhiều doanh nghiệp sản xuất với mức tiêu thụ năng lượng từ 1.000 TOE/năm hoặc phát thải từ 3.000 tấn CO₂ tương đương/năm bắt buộc phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính định kỳ.

Mục tiêu của quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất

Việc triển khai kiểm kê khí nhà kính trong hoạt động sản xuất không chỉ để tuân thủ pháp luật, mà còn giúp:

• Xác định các nguồn phát thải chính trong nhà máy hoặc dây chuyền sản xuất
• Thiết lập cơ sở dữ liệu phục vụ mục tiêu giảm phát thải và phát triển Net Zero
• Nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và nguyên vật liệu
• Tăng năng lực cạnh tranh khi tham gia thị trường quốc tế – nơi yêu cầu chứng nhận phát thải ngày càng phổ biến
• Chuẩn bị cơ sở để tham gia thị trường tín chỉ carbon, thu hút vốn đầu tư xanh

Những ngành trong lĩnh vực sản xuất cần kiểm kê khí nhà kính

Theo quy định tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP và phân loại của Bộ Tài nguyên & Môi trường, nhiều ngành trong lĩnh vực sản xuất được xếp vào nhóm bắt buộc thực hiện kiểm kê khí nhà kính. Đây là các ngành có mức tiêu thụ năng lượng lớn, phát thải trực tiếp nhiều loại khí nhà kính (CO₂, CH₄, N₂O, HFCs…) và có ảnh hưởng đáng kể đến môi trường.

1. Ngành sản xuất hóa chất

Là một trong những nguồn phát thải lớn nhất trong công nghiệp, ngành hóa chất thường sử dụng nhiều nguyên liệu hóa học, phản ứng nhiệt độ cao, quá trình oxy hóa – khử… tạo ra lượng lớn CO₂ và N₂O. Các nhà máy sản xuất phân bón, hóa chất cơ bản, axit, chất tẩy rửa,… đều cần thực hiện kiểm kê định kỳ để đảm bảo minh bạch lượng phát thải.

2. Ngành luyện kim

Luyện kim đen và luyện kim màu là ngành sử dụng nhiều năng lượng, đặc biệt là nhiệt năng từ quá trình đốt than cốc hoặc dầu FO. Quá trình hoàn nguyên kim loại (như sản xuất gang, thép) tạo ra lượng lớn CO₂ và phát thải nhiệt lớn, đòi hỏi kiểm kê nghiêm ngặt để theo dõi và quản lý phát thải.

3. Ngành công nghiệp điện tử

Mặc dù có vẻ “sạch” hơn so với luyện kim hay hóa chất, nhưng ngành điện tử sử dụng nhiều khí công nghiệp có chỉ số làm nóng toàn cầu (GWP) rất cao như SF₆, PFCs, HFCs trong sản xuất vi mạch, linh kiện điện tử, màn hình LCD,… Đây là những loại khí nhà kính cực kỳ mạnh, nên các doanh nghiệp điện tử bắt buộc phải thực hiện kiểm kê chi tiết.

4. Sản xuất vật liệu xây dựng

Bao gồm các ngành sản xuất xi măng, gạch, kính, sắt thép xây dựng,… Đây là nhóm ngành có quy trình công nghiệp đặc trưng, tiêu thụ nhiều nhiên liệu hóa thạch, đặc biệt trong giai đoạn nung nguyên liệu (ví dụ lò quay xi măng). Phát thải chủ yếu là CO₂ và bụi mịn, đòi hỏi kiểm kê định kỳ theo chu kỳ sản xuất.

5. Sản xuất và sử dụng các sản phẩm thay thế CFC

Nhiều doanh nghiệp trong ngành công nghiệp lạnh, điều hòa, kho lạnh hoặc sản xuất tủ đông, hệ thống làm lạnh công nghiệp có sử dụng các chất làm lạnh như HFCs để thay thế CFCs. Tuy không phá hủy tầng ozone, nhưng HFCs vẫn là khí nhà kính mạnh. Các đơn vị này phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính dựa trên lượng hóa chất sử dụng, nạp bổ sung hoặc thất thoát.

6. Các ngành công nghiệp sử dụng nhiệt lượng lớn

Các ngành như sản xuất giấy, chế biến thực phẩm, chế biến gỗ, thuộc da, dệt nhuộm,… tuy không phát thải hóa chất nguy hại, nhưng sử dụng lò hơi, lò đốt nhiên liệu để tạo hơi nước hoặc nhiệt cho quy trình sản xuất. Điều này dẫn đến phát thải CO₂ trực tiếp từ nhiên liệu hóa thạch và gián tiếp từ điện năng – đều phải kiểm kê đầy đủ.

Quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất gồm những bước nào?

Việc kiểm kê khí nhà kính trong môi trường sản xuất yêu cầu tuân thủ chặt chẽ theo các tiêu chuẩn như ISO 14064-1:2018, đảm bảo tính minh bạch, chính xác và có thể truy xuất. Dưới đây là 8 bước cơ bản trong quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất:

Bước 1: Xác định phạm vi và phương pháp kiểm kê

Doanh nghiệp cần xác định rõ ranh giới kiểm kê:

• Ranh giới tổ chức (theo quyền kiểm soát vận hành hoặc tài chính)
• Ranh giới hoạt động (các nguồn phát thải trong chuỗi sản xuất)

Phân loại nguồn phát thải theo 3 nhóm:

• Scope 1: Phát thải trực tiếp từ các hoạt động do doanh nghiệp kiểm soát, như lò hơi, máy phát điện, phương tiện vận chuyển thuộc sở hữu.
• Scope 2: Phát thải gián tiếp từ việc tiêu thụ điện, nhiệt, hơi nước do bên thứ ba cung cấp.
• Scope 3: Các phát thải gián tiếp khác như vận chuyển nguyên liệu, xử lý chất thải, logistics,…

Bước 2: Lựa chọn hệ số phát thải phù hợp

Hệ số phát thải (Emission Factor) giúp quy đổi mức tiêu thụ nhiên liệu hoặc vật tư thành lượng khí phát thải. Có thể lựa chọn hệ số từ:

• Quyết định 2626/QĐ-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường
• Hướng dẫn quốc tế từ IPCC (Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu)

Doanh nghiệp cần đảm bảo rằng hệ số phát thải phản ánh đúng đặc thù công nghệ, nguyên liệu và quy trình đang sử dụng.

Bước 3: Thu thập số liệu hoạt động

Đây là khâu tốn công nhất nhưng đóng vai trò nền tảng. Các loại dữ liệu bao gồm:

• Lượng nhiên liệu tiêu thụ (dầu DO, FO, khí LPG…)
• Sản lượng điện, nước, hơi nước sử dụng
• Khối lượng nguyên vật liệu đầu vào và đầu ra
• Tỷ lệ thu hồi, xử lý chất thải
• Thông số kỹ thuật thiết bị sản xuất

Tất cả dữ liệu cần có nguồn truy xuất rõ ràng, đảm bảo tính minh bạch.

Bước 4: Tính toán lượng phát thải

Doanh nghiệp áp dụng công thức chuẩn:

Lượng phát thải = Dữ liệu hoạt động x Hệ số phát thải

Kết quả được quy đổi thành đơn vị CO₂ tương đương (CO₂e) để tổng hợp báo cáo theo chuẩn quốc tế và dễ dàng so sánh.

Bước 5: Kiểm soát chất lượng dữ liệu

• Đào tạo đội ngũ thực hiện kiểm kê
• Rà soát sai số trong thiết bị đo
• Xây dựng hệ thống lưu trữ dữ liệu tập trung, dễ kiểm tra
• Thực hiện đánh giá nội bộ định kỳ

Điều này giúp tăng độ tin cậy của báo cáo kiểm kê, đặc biệt trong bối cảnh ngày càng có nhiều yêu cầu xác minh từ bên thứ ba.

Bước 6: Đánh giá mức độ không chắc chắn

Mọi phép tính đều có sai số – điều quan trọng là lượng hóa và minh bạch nó. Doanh nghiệp nên:

• Xác định nguyên nhân sai lệch (dữ liệu không đầy đủ, sai số thiết bị, giả định không phù hợp)
• Sử dụng phương pháp phân tích thống kê hoặc công cụ IPCC để đánh giá độ lệch chuẩn

Bước 7: Cập nhật dữ liệu khi có thay đổi lớn

Nếu doanh nghiệp mở rộng nhà xưởng, thay đổi dây chuyền công nghệ, hoặc phát hiện sai sót từ kỳ trước, cần điều chỉnh toàn bộ dữ liệu liên quan để đảm bảo báo cáo KNK nhất quán và chính xác.

 

Bước 8: Lập và nộp báo cáo kiểm kê khí nhà kính

Cuối cùng, doanh nghiệp cần lập báo cáo theo Mẫu số 06 (Phụ lục II – Nghị định 06/2022/NĐ-CP), gửi lên Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc UBND cấp tỉnh trước ngày 31/12 hàng năm.

Báo cáo cần nêu rõ:

• Danh sách nguồn phát thải
• Phương pháp và hệ số sử dụng
• Tổng lượng phát thải CO₂e
• Các sai số và biện pháp khắc phục

Một số lưu ý để triển khai hiệu quả trong nhà máy sản xuất

• Đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban: kỹ thuật, môi trường, kế toán, vận hành
• Tích hợp kiểm kê khí nhà kính vào quy trình ISO 9001, ISO 14001 nếu đã có
• Sử dụng phần mềm chuyên biệt để lưu trữ, phân tích dữ liệu KNK
• Đào tạo định kỳ cho đội ngũ phụ trách và cập nhật các quy định pháp lý mới nhất

Kết luận

Quy trình kiểm kê khí nhà kính trong sản xuất không đơn thuần là một nhiệm vụ tuân thủ pháp lý, mà là công cụ để doanh nghiệp tự đánh giá, nâng cao hiệu suất và khẳng định thương hiệu bền vững.

Trong tương lai gần, yêu cầu về chứng nhận phát thải sẽ trở thành “giấy thông hành” để doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, tiếp cận nguồn vốn xanh và xây dựng lợi thế dài hạn.

Nếu doanh nghiệp của bạn chưa biết bắt đầu từ đâu, hãy tìm đến các chương trình đào tạo kiểm kê khí nhà kính từ các tổ chức uy tín như IBS – nơi cung cấp kiến thức bài bản, công cụ thực hành và chứng nhận quốc tế để sẵn sàng bước vào hành trình phát triển xanh vững chắc.

Chương trình đào tạo kiểm kê khí nhà kính theo chuẩn ISO 14064 từ Viện đào tạo IBS

Nhằm đáp ứng nhu cầu chuyển đổi xanh và nâng cao năng lực cho đội ngũ chuyên viên tại các tổ chức Việt Nam, Viện đào tạo IBS hợp tác cùng VOS – Học viện tín chỉ carbon, xây dựng chương trình đào tạo “Chuyên viên Tài chính Xanh: Làm chủ lộ trình Net Zero và Tín chỉ Carbon” – chương trình đào tạo chuyên sâu về kiểm kê khí nhà kính chuẩn ISO 14064, được thiết kế đặc biệt cho khối doanh nghiệp, ngân hàng và tổ chức đang hướng đến phát triển bền vững.

Chương trình được thiết kế theo chuẩn quốc tế, cập nhật sát thực tiễn triển khai tại Việt Nam và đặc biệt có sự bảo chứng chứng chỉ bởi Intertek – tổ chức kiểm định và chứng nhận uy tín toàn cầu.

>>> Tìm hiểu chương trình đào tạo: Chuyên Viên Tài Chính Xanh: Làm Chủ Lộ Trình Net Zero Và Tín Chỉ Carbon

Công ty Cổ Phần Viện Đào Tạo & Tư Vấn Giải Pháp Doanh Nghiệp IBS

• 35 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Thái Bình, Quận 1, Tp. HCM
• Website: ibsglobal.vn
• Email: info@ibsglobal.vn
• Facebook: https://www.facebook.com/ibsglobal.vn/

Youtube: youtube.com/@ViệnĐàoTạoIBS